ΤΑ ΝΕΑ 30/12/2022,

Ένας πρωτόγνωρος συνδυασμός εξελίξεων και γεγονότων, με πρώτο τον πόλεμο, έσπρωξαν, μέσα στο 2022, τα πράγματα πέρα από το μεταίχμιο στο οποίο ζούσαμε από την αρχή του αιώνα: δεν αποτελεί υπερβολή να πούμε πως μπήκαμε σε έναν άλλο κόσμο. Που γυρνά γύρω από άλλους άξονες, προχωρά σε νέες κατευθύνσεις.
Η πιο εμφανής ανακατάταξη έγινε, και συνεχίζει να γίνεται, στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος. Σε δυο επίπεδα: μεταξύ χωρών και περιφερειών και μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών καθεστώτων αλλά και συνηθειών -γιατί μια μεγάλη διεθνής εξέλιξη είναι ο εθισμός πολλών λαών και μεγάλων τμημάτων της ανθρωπότητας με την «κανονικότητα του αυταρχισμού», δηλαδή με την έλλειψη ελευθερίας, την καθοδήγηση από «σιδερένιες» ηγεσίες, τη σύγκρουση ως μέθοδο επιβίωσης και υπεροχής. Στο καθαρά γεωπολιτικό επίπεδο, έγινε πιο καθαρή η διαμόρφωση δυο νέων «Διεθνών», της «Διεθνούς Κίνας» και του «Διεθνούς Νότου»: ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι σωρευμένες κρίσεις αποκρυστάλλωσαν τις διαχωριστικές γραμμές και έφεραν -αυτή είναι η δεύτερη και πιο βαριά γεωπολιτική τάση- το «Διεθνή Νότο» εκ των πραγμάτων πιο κοντά στην οπτική και τις επιδιώξεις της «Διεθνούς Κίνας».
Η επέκταση του ρόλου της πολυπληθέστερης και ισχυρότερης χώρας του κόσμου σε ανοιχτά ιμπεριαλιστική δύναμη, με στρατό ικανό να στηρίξει τις φιλοδοξίες της, δορυφόρους, σφαίρες επιρροής και διάθεση επιβουλής, είναι πλέον αδήριτη πραγματικότητα. Μια πορεία χειραφέτησης από μια «τριτοκοσμική» λογική αυτοσυγκράτησης και «ήπιας ισχύος» μοιάζει να ολοκληρώθηκε μέσα στο 2022: έχοντας πάρει ώθηση από τις αποφάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών να την δεχτούν εντός των επίσημων κέντρων εξουσίας (Διεθνής Οργανισμός Εμπορίου και G-20, επί Ομπάμα) και να την αναδείξουν σε διακριτό πόλο ισχύος (εμπορικός πόλεμος και ρητορική σύγκρουσης, επί Τραμπ), η κινεζική αντεπίθεση γιγαντώθηκε φέτος με τη στερέωση της απόλυτης κυριαρχίας του προέδρου Σι, τη μονομερή στάση έναντι της πανδημίας, την αμφίπλευρη αλλά πιο κοντά στη Ρωσία στάση στο πολεμικό μέτωπο και την ανοιχτή ενεργοποίηση στο διπλωματικό, εμπορικό και τεχνολογικό επίπεδο σε όλα τα πλάτη και τα μήκη του κόσμου.
Δίπλα στη «διεθνή Κίνα» έκανε αισθητή την παρουσία του ο «Διεθνής Νότος» (Global South), ένα ετερογενές αλλά διακριτό αμάλγαμα χωρών πέρα από τα παραδοσιακά στρατόπεδα της «Δύσης» και των αντιπάλων της και με ολοένα μεγαλύτερη οικονομική και στρατηγική αυτονομία. Από την Ινδία, την Τουρκία και τη Βραζιλία ως τις χώρες του Κόλπου, από το Καζαχστάν και το Αζερμπαϊτζάν ως τη Μαλαισία και το Βιετνάμ, από τη συμφωνία Κατάρ-Κίνας για τη Μέση Ανατολή και Ρωσίας-Σαουδικής Αραβίας για το πετρέλαιο, από τα χτυπήματα της Τουρκίας στη Συρία ως την επιλογή του Ισραήλ για την πιο ακραία σιωνιστική πολιτική, από την κεντρική θέση της Ταϊβάν στα μικροτσιπς και του Κονγκό στο κοβάλτιο και άρα στις μπαταρίες, μια σειρά από χώρες που ως χτες θα τις χαρακτηρίζαμε «περιφερειακές» ή «αναπτυσσόμενες» μπήκαν σφήνα, και μάλιστα με καθοριστικό ρόλο, στο δίπολο Κίνας-Δύσης.
Μιας Δύσης που απέκτησε απρόσμενα έννοια και ραχοκοκαλιά λόγω του πολέμου και της σχεδόν ομόφωνης αντίθεσής της σε αυτόν στο όνομα της ελευθερίας -είναι η τρίτη μείζων γεωπολιτική εξέλιξη. Αλλά που, παράλληλα, έχασε ισχύ και δύναμη επιρροής λόγω της γενικευμένης υποχώρησης του «μοντέλου» της, δηλαδή της ουσιαστικής, ακόμα και της τυπικής, δημοκρατίας: το 2022 έκλεισε με μόνο 34 «φιλελεύθερες δημοκρατίες» στο κόσμο (σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου V Dem του Γκέτεμποργκ), το μικρότερο αριθμό από το 1995, κάτι που σημαίνει ότι το 70% του πληθυσμού της γης ζει υπό καθεστώς ανελευθερίας. Το φαινόμενο συνοδεύουν, και αναδεικνύουν, η αύξηση της κρατικής βίας και της διαφθοράς, η εκτεταμένη καταπίεση δικαιωμάτων, ιδίως των μειονοτήτων, η σκλήρυνση των ήδη σκληρών καθεστώτων της Κίνας, της Ινδίας, του Ιράν, της Τουρκίας, τα πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων (σε Πακιστάν, Περού, ακόμα και Γερμανία, έστω και σε στιλ οπερέτας), η άνοδος του νεοφασισμού στη Γαλλία και τη Σουηδία και η εγκατάστασή του στην εξουσία στην Ιταλία και το Ισραήλ. Πολεμιστές με ξύλινα σπαθιά μοιάζουν απέναντι σε αυτό το τσουνάμι οι δυο γενναίοι γέροντες στην Ουάσιγκτον (Μπάιντεν και Πελόζι), καθώς και οι νικητές στο όνομα της δημοκρατίας αλλά αποδυναμωμένοι στην άσκηση της εξουσίας Μακρόν και Λούλα.
Γεωπολιτική δεν σημαίνει όμως μόνο πολιτική. Το 2022 είχαμε κι άλλες δομικές μετακινήσεις. Μια γεω-οικονομική οπισθοχώρηση: εγκατάσταση ενός γενικευμένου και πάνω από το υγιές όριο πληθωρισμού -η «πληθωριστική Διεθνής» είναι η τρίτη που έτριξε τα δόντια της και η τέταρτη κρίσιμη αλλαγή τάσης-, βεβαιότητα για παγκόσμια ύφεση, θανάσιμη απειλή για την ανάπτυξη, ιδίως στις «αναπτυσσόμενες» και τις εκτός μεγάλων σχηματισμών χώρες (στις οποίες ανήκει πλέον και το Ηνωμένο Βασίλειο). Ένα γεω-κλιματικό αδιέξοδο: στο μεγαλύτερο αγώνα της εποχής μας, η κάποια πρόοδος (συμφωνία για χρηματοδότηση φτωχότερων χωρών, αύξηση στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παγκοσμίως και ιδίως στην Ευρώπη, λήψη μέτρων όπως η κατάργηση μικρών σε διάρκεια πτήσεων ή η ανακήρυξη «ζωνών μηδενικών εκπομπών», συμφωνία 190 κρατών για τη βιοποικιλότητα και την προστασία γαιών και ωκεανών) εξουδετερώθηκε από την αδυναμία μείωσης της χρήσης πετρελαίου και φυσικού αερίου, από την αύξηση των «ακραίων» καιρικών φαινομένων (πολικό ψύχος και συνθήκες Σαχάρας, τυφώνες και πλημμύρες, ξηρασία και τήξη των πάγων) και από τη βεβαιότητα ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος περιορισμού της θέρμανσης κατά ενάμιση βαθμό (βρισκόμαστε ήδη στο 1,2) ως το 2050. Μια γεω-δημογραφική έκρηξη: γίναμε αισίως φέτος 8 δισεκατομμύρια οι συγκάτοικοι (και συν-εκμεταλλευτές) της γης, κάτι που αποτελεί θρίαμβο της επιστήμης (ζούμε περισσότερο, ενώ και ο ρυθμός αύξησης έχει επιβραδυνθεί: οι απόγονοί μας θα ζουν σε κόσμο 10,4 δισεκατομμυρίων ψυχών το 2100), αλλά και τεράστια πρόκληση για τις καταναλωτικές συνήθειες (οι πηγές ενέργειες και το νερό σύντομα δεν θα φτάνουν, η χλωρίδα και η πανίδα φτωχαίνουν) και για τις ανισότητες (το 2030 η Ινδία θα έχει 4 φορές τον πληθυσμό των ΗΠΑ με λιγότερες εκπομπών αερίου και ασύγκριτα χαμηλότερο επίπεδο ζωής). Μια κυβερνο-γεωπολιτική απειλή: οι αλματώδεις, πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας, εξελίξεις στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης, η ανάδειξη, μέσα από άπειρα παραδείγματα, του παγκόσμιου «Μεγάλου Αδελφού» και η κατάληψη σχεδόν ολόκληρου του δημόσιου χώρου από ανέλεγκτα και αντιδημοκρατικά μέσα δικτύωσης (εύγλωττη είναι η «σάγκα του Τουίτερ», με την απόκτηση από τον Τραμπ των αγορών Έλον Μασκ, την οικονομική διάλυση, την «απομάκρυνση» δημοσιογράφων και την επανένταξη του πραγματικού Τραμπ) σηματοδοτούν την πέμπτη και ίσως πιο επικίνδυνη τάση που αποκρυσταλλώθηκε σε μια χρονιά-καταλύτη.

Κώστας Μποτόπουλος