NEA, 27/03/21

Είναι πάντα αναζωογονητικό να μιλάς σε νέους –η φρέσκια ματιά τους σε αναγκάζει να ελέγξεις βεβαιότητες και εικασίες. Σε πρόσφατη «συνομιλία» -διαδικτυακή λόγω των καιρών- με μαθητές του παλιού σχολείου μου, δοκίμασα κάτι που πάντα με ενδιέφερε: να αναφερθώ στη δημοκρατία όχι μέσα από θεωρητικά σχήματα αλλά μέσα από γεγονότα της πολύ πρόσφατης επικαιρότητας. Το αποτέλεσμα ήταν, για μένα τουλάχιστον, πολύ αποκαλυπτικό.

Η τελευταία εβδομάδα είχε καταρχάς γεγονότα που συνδέονται με το μεγάλο μέτωπο της εποχής, την πανδημία: πιστοποιητικό εμβολιασμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επίταξη γιατρών στην Ελλάδα. Το πρώτο φέρνει στην επιφάνεια τη σχέση μεταξύ εθνικών και υπερεθνικών ρυθμίσεων, χρήσης της τεχνολογίας και προστασίας των προσωπικών δεδομένων και το δεύτερο την έννοια των εξαιρετικών μέτρων σε έκτακτες καταστάσεις αλλά και την αίσθηση καθήκοντος του κάθε πολίτη έναντι απειλών κατά του γενικού συμφέροντος. Σε πιο πολιτικό επίπεδο, την περασμένη Τρίτη διεξάχθηκαν εκλογές στο Ισραήλ, υπό τη σκέπη όχι μόνο της πανδημίας αλλά και της ειδικής αντιμετώπισης της πανδημίας από τον μέχρι τώρα Πρωθυπουργό και της προσπάθειας του να τη χρησιμοποιήσει ως εκλογικό εργαλείο: το γεγονός ότι η ισραηλινή «εμβολιαστική επιτυχία» επιτεύχθηκε χάρις σε μια συμφωνία με φαρμακευτική εταιρία, η οποία, πέραν τις τιμής, στηριζόταν στην παράδοση εκ μέρους του κράτους του Ισραήλ τεράστιων ποσοτήτων προσωπικών δεδομένων –του «χρυσού της εποχής»- των κατοίκων της χώρας, και μάλιστα ερήμην τους, θα λειτουργούσε άραγε υπέρ ή κατά του εμπνευστή της και θα «έσβηνε» άλλα σημαντικά στοιχεία του δημόσιου βίου και πολιτείας του, όπως οι κατηγορίες περί διαφθοράς και η σκληρή του στάση έναντι των Παλαιστινίων; (η απάντηση, πέντε μέρες μετά τις εκλογές, αγνοείται). Η διαφοροποίηση επί το αυστηρότερο της στάσης των ΗΠΑ, υπό τη νέα ηγεσία τους, έναντι της Κίνας, η μεγαλύτερη έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, που συναντάται και στις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και του ΟΗΕ έναντι της καταπίεσης των δικαιωμάτων μειονοτήτων στο εσωτερικό της χώρας, είναι ικανή να κάνει κάποια διαφορά και τι σημαίνει για τις γενικότερες γεωπολιτικές ισορροπίες; Ακόμα και λιγότερο προβεβλημένα νέα έχουν ουσιώδεις δημοκρατικές συνέπειες: η συμφωνία, δέκα χρόνια μετά την ανατροπή του Καντάφι, για δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας στη Λιβύη (επί δέκα χρόνια «δημοκρατία» σήμαινε εμφύλιος πόλεμος), η πολιτική και δικαστική αμφισβήτηση της διευθέτησης του ζητήματος της Ιρλανδίας εντός της συμφωνίας αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (τρεις μήνες μετά το «τέλος» του, το Μπρέξιτ όχι μόνο δεν έχει τελειώσει αλλά γίνεται όλο και πιο σκληρό), οι πρωτοφανείς πλημμύρες στην Αυστραλία. Κοντύτερα σε εμάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση συζητά, ανήμερα της εθνικής εορτής, τις σχέσεις της με την Τουρκία, την ίδια στιγμή που η ίδια Τουρκία βυθίζεται οικονομικά και ο Γάλλος Πρόεδρος κατηγορεί (ή μάλλον: προ-κατηγορεί) τον Τούρκο ομόλογό του ότι «σχεδιάζει να επηρεάσει τις επόμενες γαλλικές εκλογές».

Όλα αυτά τα γεγονότα, που ανάλογά τους πιστεύω, μετά τη συζήτηση με τα παιδιά, ότι δίνει η επικαιρότητα κάθε βδομάδας, αντανακλούν στην πληρότητα τους τα μείζονα προβλήματα της δημοκρατίας στην εποχή μας. Την άνοδο του ανορθολογισμού, που αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες της έντασης του φαινομένου του λαϊκισμού. Την αύξηση των ανισοτήτων, οικονομικών, κοινωνικών, περιφερειακών, που επιδεινώθηκαν μέσα στην πανδημία και αντανακλώνται και στην πρόοδο των εμβολιασμών. Τη σχέση τεχνολογίας και μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού, ακόμα και στον ίδιο τον πυρήνα τους, τις εκλογές. Το μείζον και παγκόσμιο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και της αντιμετώπισης της σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Το ζήτημα της Κίνας ως αντικειμενικής δημοκρατικής απειλής, σε εποχή μάλιστα, τον 21ο αιώνα από την αρχή του, γενικευμένης δημοκρατικής υποχώρησης. Αυτά όλα διαμορφώνουν το τοπίο της δημοκρατίας –και είναι τόσο συναρπαστικά που τους αξίζει να τους αφιερώσω το επόμενο βιβλίο μου.