TA NEA- 13/3/21

Ο Τζο Μπάιντεν ξεκίνησε καλά και η διαφορά είναι ήδη αισθητή. Όμως η πιο περίβλεπτη δημοκρατία του κόσμου έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της μέχρι να γίνει πραγματική δημοκρατία.
Από τις δυο μεγάλες κινήσεις του νέου Αμερικανού προέδρου αυτή την εβδομάδα, σχεδόν όλα τα φώτα έπεσαν στην πρώτη, την ψήφιση του «πακέτου βοήθειας» ύψους 1,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων από το Κογκρέσο. Κρισιμότερη όμως για τη δημοκρατία ήταν η δεύτερη: η επίσημη έναρξη μεγάλης νομοθετικής προσπάθειας για την προστασία του δικαιώματος ψήφου. Ναι, καλά ακούσατε: στην τρίτη μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου και πρώτη για το Δυτικό κόσμο, το δικαίωμα ψήφου, τούτη τη στιγμή που μιλάμε, καταπιέζεται, διαστρεβλώνεται, περιορίζεται. Πολλές Πολιτείες, ιδίως του Νότου, εμποδίζουν ψηφοφόρους, ιδίως μαύρους και ισπανόφωνους, να εγγραφούν, περιορίζουν με διάφορα τερτίπια το θεσπισμένο σε ομοσπονδιακό επίπεδο δικαίωμα επιστολικής ψήφου και διαμορφώνουν έτσι τις εκλογικές περιφέρειες (gerrymandering) ώστε το αποτέλεσμα να μην είναι αντιπροσωπευτικό της βούλησης των κατοίκων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην τελευταία, σωτήρια για τις ΗΠΑ και την ανθρωπότητα, προεδρική εκλογή, παρά τα 7 εκατομμύρια ψήφων που χώρισαν τους δύο υποψηφίους, θα αρκούσε μια μετακίνηση 45.000 ψήφων σε 3 Πολιτείες (Αριζόνα, Τζόρτζια, Γουισκόνσιν) για να επανεκλεγεί, ακόμα και μετά την έφοδο των οπαδών του στο Καπιτώλιο, ο Τραμπ.

Αν προσθέσουμε ένα εκλογικό σύστημα που δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην ψήφο των πολιτών των μικρών Πολιτειών, το υπέρμετρο βάρος της Γερουσίας που εκλέγει δύο εκπροσώπους κάθε Πολιτείας ασχέτως του μεγέθους και του πληθυσμού της και που μπορεί, ως νομοθετικό σώμα, να μπλοκάρει κάθε πρωτοβουλία της πολύ αντιπροσωπευτικότερης Βουλής, καθώς και τη νομιμοποιημένη από ένα καθαρά πολιτικό Ανώτατο Δικαστήριο κυριαρχία του χωρίς όριο χρήματος, έχουμε ανάγλυφη την εικόνα δημοκρατικής υστέρησης. Στα ήδη υφιστάμενα δομικά προβλήματα, η τετραετία Τραμπ προσέθεσε μια πρωτόγνωρη υποχώρηση του κράτους δικαίου, μια πρωτόγνωρη ανάμιξη της εκτελεστικής στις άλλες δυο εξουσίες, μια πρωτόγνωρη άγνοια και περιφρόνηση του Συντάγματος, έτσι ώστε να μην προκαλεί εντύπωση ότι στις διεθνείς κατατάξεις οι ΗΠΑ χαρακτηρίζονται πλέον «ατελής δημοκρατία».

Ο Τζο Μπάιντεν εξελέγη με συναίσθηση (και) αυτού του προβλήματος και είναι ασφαλώς προς τιμήν του ότι από τους πρώτους κιόλας μήνες της θητείας του επιχειρεί να το αντιμετωπίσει. Η αποκατάσταση του ίδιου του εκλογικού δικαιώματος, του ελάχιστου πυρήνα της τυπικής δημοκρατίας, είναι το πρώτο απαραίτητο βήμα. Ο Μπάιντεν ήδη πρότεινε, και αναμένεται να περάσει από την υπό πλειοψηφία Δημοκρατών Βουλή των Αντιπροσώπων, ένα νόμο που απαγορεύει περιορισμούς στην ψήφο, αυτοματοποιεί την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους, αναθέτει το σχεδιασμό των εκλογικών περιφερειών σε ανεξάρτητη αρχή και δημιουργεί ένα σύστημα δημόσιας χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών. Αυτονόητα από δημοκρατική άποψη πράγματα, που σκοντάφτουν σε δύο μεγάλα εμπόδια, καθένα από τα οποία μάς προσγειώνει στη σύγχρονη πραγματικότητα της δημοκρατίας όχι ως θεωρίας αλλά ως λειτουργούντος συστήματος. Το πρώτο εμπόδιο είναι ο βαθύς διχασμός του αμερικανικού κοινωνικού σώματος και κυρίως του πολιτικού συστήματος, που κάνει τα «αυτονόητα» πεδίο, κυριολεκτικά, μαχών. Το δεύτερο, ορισμένοι διαδικαστικοί κανόνες, ιδίως δε, στο αμερικανικό σύστημα, η περίφημη «νόμιμη καθυστέρηση» (filibustering) στη Γερουσία, που ξεπερνιέται μόνο με τη συγκέντρωση 60 ψήφων -τους οποίους η σημερινή πλειοψηφία ούτε έχει, ούτε μπορεί να αποκτήσει. Ιδού το δημοκρατικό δίλημμα: συγκρούομαι, με όλα τα μέσα της εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης και της αλλαγής των κανόνων του παιχνιδιού, προκειμένου να πετύχω υψηλούς σκοπούς, ή λειτουργώ εντός του συστήματος, με βέβαιο αποτέλεσμα να μην πετύχω πλήρως τους στόχους μου αλλά να μπορώ να λέω ότι σεβάστηκα πλήρως τη δημοκρατία; Σε σχέση με το εκλογικό δικαίωμα, ο Λίντον Τζόνσον είχε ακολουθήσει την πρώτη μέθοδο στη δεκαετία του 1960 και είχε αφήσει έτσι το γιγάντιο αποτύπωμα του Civil Rights Act. Πόσο βαθιά θα πάει, και μπορεί να πάει, τη σύγκρουση ο Μπάιντεν σε εποχή υποχώρησης της δημοκρατίας;