NEA, 24/12/20

Το 2020 έδωσε πολλές αφορμές απελπισίας για την τύχη της παγκόσμιας δημοκρατίας.

Η πανδημία κατέστησε αναγκαία, αλλά και δυνατή, την υποχώρηση των δημοκρατικών θεσμών. Θέση σε εφαρμογή τυπικής (πχ Γαλλία, Ισπανία) ή άτυπης (ΗΠΑ, Βρετανία) κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Λήψη έκτακτων νομοθετικών μέτρων με (προσωρινή) διάλυση του Κοινοβουλίου (Ουγγαρία, Ισραήλ) ή χωρίς (Ελλάδα). Περιορισμός, σε όλες τις περιπτώσεις, στην άσκηση ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Επέκταση, ιδίως από αυταρχικά ή ημι-αυταρχικά καθεστώτα (Τουρκία, Ινδία, Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία, Αίγυπτος, Φιλιππίνες), σε περιορισμούς πολιτικών εκδηλώσεων, ελευθερίας του Τύπου, δικαιωμάτων των μειοψηφιών. Φυσικά η υγεία, και η επιβίωση, προηγείται πρόσκαιρων δημοκρατικών κάμψεων, αλλά η ισορροπία μένει να ξαναβρεθεί.
Συγχρόνως και παράλληλα με την πανδημία, στον τέταρτο και τελευταίο χρόνο της προεδρίας του απερχόμενου Αμερικανού προέδρου, σημειώθηκαν πρωτοφανείς παραβιάσεις του Συντάγματος και του κράτους δικαίου, που έφτασαν ως ανοιχτή αμφισβήτηση του εκλογικού αποτελέσματος και ανοιχτές απειλές, που δεν έχουν σταματήσει, για καταφυγή της εξουσίας στην ένοπλη βία. Ακόμα και χωρίς (αποδεδειγμένη) παρέμβαση των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στις φετινές αμερικανικές εκλογές, όπως (αποδεδειγμένα) είχε γίνει το 2016, η χρονιά κλείνει με μια τεράστια -τη μεγαλύτερη στην ιστορία- και άγνωστων ακόμα συνεπειών ρωσική κυβερνο-επίθεση σε σειρά κρίσιμων αμερικανικών ομοσπονδιακών οργανισμών -κάτι που θα συνιστούσε είδηση της χρονιάς σε κάθε άλλη χρονιά εκτός από το 2020. Η ζοφερή εικόνα συμπληρώνεται από την εμφανή ή υπόγεια, πάντως χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση και δημοκρατική λογική, μετακίνηση του ρόλου της τεχνολογίας, του διαδικτύου και γενικώς της «παγκοσμιοποιημένης μπλογκόσφαιρας», η οποία επιταχύνθηκε αλλά δεν ξεκίνησε με την πανδημία. Αλλά και σε επίπεδο διεθνούς συνεννόησης, μάλλον είναι περισσότερα τα βήματα που έγιναν προς τα πίσω (εμπορικός πόλεμος, κινεζικός επεκτατισμός, Ρωσία, Brexit).

Είναι ίσως μικρή -ή πικρή- ανακούφιση, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που αναγγέλλεται η μετάλλαξη ή και ο θάνατος της σύγχρονης δημοκρατίας. Αμέτρητα σχετικά βιβλία γράφηκαν επ’ αφορμή της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009 και της παγκόσμιας ανόδου των λαϊκιστικών δυνάμεων, καθώς τα δύο φαινόμενα συνδέονται άρρηκτα. Το ίδιο είχε γίνει και κατά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 1930. Στην τρομερή δεκαετία του 1940 λόγω της θανάσιμης απειλής του ναζισμού. Πριν και μετά την πτώση του Τείχους, καθώς με την εξάπλωση της τρομοκρατικής απειλής. Χλωμό ελληνικό αντίγραφο, κατά τη σύγχρονη εποχή των ήπιων αναταράξεων, θα μπορούσε να θεωρηθεί το τακτικά αναγγελλόμενο «τέλος της μεταπολίτευσης».
Κι όμως: το ότι διαρκώς αναγγέλλεται ο θάνατος της δημοκρατίας, δεν αυξάνει τις πιθανότητες να συμβεί -το αντίθετο. Η έννοια της «δοκιμασίας» είναι σύμφυτη με τη δημοκρατία, αλλά η δημοκρατία, κάθε φορά, κερδίζει: όχι μόνο επιβιώνει, αλλά, ακριβώς μέσα από τις δοκιμασίες, ενδυναμώνεται. Τη δημοκρατία έσωσε, δεν διέλυσε, το New Deal του Ρούζβελτ. Το ίδιο και η έκβαση του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου, η μάχη κατά του φασισμού, του ναζισμού και των διαφόρων ειδών αυταρχισμού. Η Δημοκρατία, όπως και η Ιστορία, δεν πέθαναν μετά το 1989, ούτε τις γκρέμισε ένας γενικευμένος «πόλεμος πολιτισμών» μετά την 9/11. Τη Δημοκρατία δεν εκθεμελίωσαν οι πρόσκαιρες, σε ορισμένες περιπτώσεις και διαρκείς, προελάσεις αδικιών και ανισοτήτων. Η Δημοκρατία επεβίωσε του Τραμπ, μέσα από εκλογές, και θα επιβιώσει της πανδημίας, μέσα από τη διεθνή επιστημονική και πολιτική συνεργασία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κινδυνεύει, αλλά ότι κινδυνεύει κυρίως από τον εαυτό της, δηλαδή από το να τη θεωρούν νομοτέλεια όσοι την πονάνε και την υπερασπίζονται. Μόνο αν σταματήσουμε, το λιθάρι θα μας καταπλακώσει.