NEA, 7/11/20

Μετά το πρώτο σοκ, ήρθε, και ίσως μείνει, η ανακούφιση. Η σημασία του ποιος (θα) είναι πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών και η ανάγκη για την ανθρωπότητα και για τη δημοκρατία να φύγει από το προσκήνιο αυτός που κατέχει σήμερα το αξίωμα είναι τεράστια και σκεπάζει όλα τα άλλα. Όμως, ασχέτως του τελικού αποτελέσματος, οι φετινές αμερικανικές εκλογές ξεκαθάρισαν ένα πράγμα: ο κόσμος, και ιδίως ο κόσμος της πολιτικής, είναι ανεπίστρεπτα αλλού, η δημοκρατία έχει ήδη, μπροστά στα μάτια μας, αλλάξει πρόσωπο. Χρειάζεται κάτι παραπάνω από οριακές εκλογικές νίκες.
Πιο μεγάλη ταπείνωση και από αυτήν που, πιστός στον εαυτός του, επέφερε ο ίδιος ο Τραμπ στην εκλογική αναμέτρηση –αυτοανακηρυσσόμενος νικητής πριν μετρηθούν όλες οι ψήφοι, εμπλέκοντας προκαταβολικά το ανώτατο δικαστήριο, στρώνοντας το δρόμο στην απονομιμοποίηση και στη βία- προκάλεσε, με τον τρόπο που εκφράστηκε στην κάλπη, ο αμερικανικός λαός. Ασχέτως του ποιος θα είναι τελικά ο ένοικος του Λευκού Οίκου τον προσεχή Ιανουάριο, το εκλογικό και κοινωνικό σώμα στις Ηνωμένες Πολιτείες «είπε» μια σειρά από σκληρά πράγματα.
Πρώτον, ότι η τετραετία διακυβέρνησης του Τραμπ ήταν σαν να μην υπήρξε, και πάντως επηρέασε ελάχιστα το αποτέλεσμα. Δεύτερον, ότι και η πανδημία -τα θύματα της, οι επιπτώσεις της, ο τρόπος που την αντιμετώπισε η εξουσία- δεν μετακίνησε μαζικά και αποφασιστικά, εκτός της κατηγορίας των άνω των 65 ετών, την εικόνα για τον πρόεδρο και για την πορεία της χώρας –κάτι που θα μπορούσε επίσης να μας κάνει να σκεφτούμε ότι ο Τραμπ πιθανότατα θα σάρωνε εάν δεν υπήρχε η πανδημία. Τρίτον, ότι δεν έχει καμία, ή ελάχιστη, σημασία η πορεία της δημοκρατίας, των θεσμών, του κράτους δικαίου και ότι αγνοούνται ή παραμερίζονται ως δευτερεύουσες κατά τη διαμόρφωση της λαϊκής ετυμηγορίας οι καταφανείς και απροκάλυπτες παραβιάσεις σε όλους αυτούς τους τομείς. Και τέταρτον, ότι το πρόσωπο Τραμπ, αυτός ο μοναδικός συνδυασμός όλων των χαρακτηριστικών που ο Αριστοτέλης είχε περιγράψει ως δηλητήριο της δημοκρατίας (αυταρχισμός, αμάθεια, ανηθικότητα, υπεροχή του ιδιωτικού επί του γενικού συμφέροντος), μπορεί να έκοψε τη χώρα στη μέση, ελάχιστους όμως έκανε να αλλάξουν γνώμη μπροστά στην κάλπη και να ξεπεράσουν τις πραγματικές διαχωριστικές γραμμές. Αυτές καθορίζονται κυρίως από το επίπεδο μόρφωσης, τον τόπο κατοικίας, την αταβιστική αντίληψη των πραγμάτων –μια κοσμοαντίληψη που καμία σχέση δεν έχει με το καλό και το κακό, το σωστό και το λάθος- και καθιστούν τη σύγχρονη δημοκρατία, στην Αμερική αλλά όχι μόνο στην Αμερική, τόσο ελλειμματική.
Αυτό που μας έδειξε το εκλογικό αποτέλεσμα της 3ης Νοεμβρίου –ξαναλέω: ασχέτως της μάλλον ευτυχούς, γιατί υπάρχουν ακόμα πολλά εμπόδια, τελικής του κατάληξης- είναι ότι αυτό που πολλοί θεωρούμε ως ένα είδος «δημοκρατικής διαστροφής» αποτελεί πλέον τη νόρμα. Που μπορεί, και πάλι με αριστοτελικούς όρους, να μην είναι δημοκρατική, σφραγίζει όμως την επί του πεδίου δημοκρατία. Ειδικά για την Αμερική, αυτές οι εκλογές έδειξαν όχι μόνο ότι έχει σε μεγάλο βαθμό σπάσει το «όνειρο της ελευθερίας» ως νήμα που έδενε την ετερόκλητη κοινωνία, αλλά και ότι δεν υπάρχει καν αντίληψη της πραγματικότητας –ο Τραμπ ξανακέρδισε πολιτείες και ομάδες που κατάστησε φτωχότερες, ή των οποίων (γυναίκες, μαύροι) ταπείνωσε συστηματικά την αξιοπρέπεια. Αντίθετα, αυτό που ενώνει τον μισό τουλάχιστον πληθυσμό είναι η προσκόλληση σε έναν «αμερικανικό τρόπο ζωής» που ταυτίζεται με το ρατσισμό, την οπλοκατοχή, τον αντι-ελιτισμό, τη λύση των διαφορών με τη βία, τη σύγχυση της προηγμένης τεχνολογίας με την απώλεια της γνώσης, της κριτικής ικανότητας, της ηθικής πυξίδας.
Όλα αυτά -να αποσταγμένο το μάθημα των εκλογών- έχουν διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα που απαιτεί ξαναγράψιμο των περί δημοκρατίας εγχειριδίων. Η μετακίνηση της χτεσινής διαστροφής στο χώρο της σημερινής πραγματικότητας συνιστά θρίαμβο του παγκόσμιου λαϊκισμού, καθώς κι αυτός μετακινείται, παίρνοντας το πράσινο φως από τη «χώρα στην κορφή του λόφου», από το εκλογικό πεδίο στο μεδούλι της πολιτικής διαπάλης. Το έργο όχι απλώς ανάκαμψης αλλά έγερσης μιας τόσο πληγωμένης και διχασμένης Αμερικής είναι τιτάνιο και σίγουρα δεν θα μπορέσει να το φέρει σε πέρας μόνος του ο νέος Πρόεδρος. Πέρα από ένα ισχυρό επιτελείο, χρειάζεται μια συλλογική κινητοποίηση, όπως και γενικότερα το χαμήλωμα της δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια απαιτεί ένα παγκόσμιο κίνημα υπέρ αξιών. Ώστε να παγώσουν να χαμόγελα που ξεμύτισαν την Τετάρτη το πρωί στα πρόσωπα του Σι και του Πούτιν, του Όρμπαν και του Μπολσονάρο. Ο μεγαλύτερος θρίαμβος του λαϊκισμού ας είναι και η αρχή του τέλους του.