NEA, 30/1/21

Η ζωή είναι πιο περίπλοκη από τη φαντασία και καθιστά μάταιες τις πολιτικές προβλέψεις. Η φετινή χρονιά τέθηκε στον αστερισμό δίδυμων θετικών εξελίξεων -της απομάκρυνσης του Τραμπ από την εξουσία και της έναρξης των εμβολιασμών κατά του κορωνοϊού-, που προοιωνίζονταν, εκ των πραγμάτων αλλά και από πολιτική επιλογή, διαπλάτυνση κι εμβάθυνση της διεθνούς συνεργασίας. Αντ' αυτής γινόμαστε προς το παρόν μάρτυρες μιας σκληρής δοκιμασίας, με επίκεντρο μάλιστα την πολιτική οντότητα που είχε ως τώρα διακριθεί στην αντιμετώπιση της πανδημίας: την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η αμέσως προηγούμενη φάση ευρωπαϊκής "απάντησης" στην πανδημία έκλεισε με τέσσερεις αναμφισβήτητες επιτυχίες, που αποτελούσαν και αντίστοιχα βήματα πολιτικής ενοποίησης: α) πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζες για παροχή ρευστότητας σε τράπεζες και επιχειρήσεις, β) πρόγραμμα SURE της Επιτροπής για προστασία θέσεων εργασίας και διάσωση οικονομικής δραστηριότητας, γ) Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με πρωτοφανώς υψηλούς πόρους και πρωτοφανή βήματα "ομοσπονδιοποίησης", δ) συντονισμένο πλάνο για την έγκριση, το μοίρασμα και τη διενέργεια των εμβολιασμών. Στο ήδη σημαντικό αυτό έργο, η πορτογαλική προεδρία, που ανέλαβε το πρώτο εξάμηνο του 2021, προσέθεσε την εξαιρετικά καλοδεχούμενη ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής: περισσότερη έμφαση στα μέτρα κοινωνικής προστασίας, εφαρμογή του λεγόμενου "Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων". Όλα μέσα από συνεννόηση και συνεργασία των κρατών-μελών με στόχο μια "ανάκαμψη με ανθρώπινο πρόσωπο".

Η συντονισμένη πορεία προς τα εμπρός σκόνταψε στη (μετ)εξέλιξη της πανδημίας και στην αθέτηση συμβατικών υποχρεώσεων παράδοσης εμβολίων από μια από τις εταιρίες με τις οποίες είχε συμβληθεί η Ένωση. Δεν βοήθησαν ούτε η καταστροφική εξέλιξη της υγειονομικής κατάστασης στη Βρετανία, ως συνέπεια του "βρετανικής μετάλλαξης" του ιού αλλά και της καταστροφικής διαχείρισης εκ μέρους της βρετανικής κυβέρνησης. Ούτε οι δυσκολίες της Γερμανίας και η βούληση της Καγκελαρίου της να δείξει ότι η χώρα της μπορεί να παραμείνει κυρίαρχη όσο ακόμα είναι η ίδια στο τιμόνι. Ούτε η προνομιακή μεταχείριση που ζήτησε η νέα αμερικανική κυβέρνηση να τής επιφυλάξει μια αμερικανικών συμφερόντων εταιρία που επίσης έχει παρασκευάσει και διαθέτει εμβόλια. Όλα αυτά δημιούργησαν συνθήκες ανταγωνισμού και συγκρούσεων. Κάπου ανάμεσα στην απώλεια αξιοπιστίας της Επιτροπής, τα παράπονα πολλών κρατών με επιδεινούμενη επιδημιολογική κατάσταση, με πρώτη την Ιταλία, τις ανεπαρκείς δικαιολογίες της αδικαιολόγητης εταιρίας και το μίγμα φόβου των πολιτών και πολιτικάντικης αντιμετώπισης εκ μέρους πολλών ηγεσιών, επανεμφανίστηκαν τα φαντάσματα των εθνικών αναδιπλώσεων και επανέκαμψε το δόγμα "ο σώζων εαυτόν σωθήτω".

Αυτός που από κάποιους ονομάστηκε "πόλεμος των εμβολίων" έχει δυο σκέλη: ένα εμπορικό -τήρηση υποχρεώσεων, μη διαφοροποίηση τιμών ανά χώρα, αποφυγή "εμβολιαστικού ντάμπινγκ"- κι ένα πολιτικό: διατήρηση της ευρωπαϊκής συνοχής, εξήγηση της κατάστασης και των προκλήσεων στα κοινωνικά σώματα, πρυτάνευση κριτηρίων γενικότερου, δηλαδή ευρωπαϊκού, κι όχι κοντόθωρου, δηλαδή εθνικού, συμφέροντος. Ήταν αναγκαίο αυτό που είναι πάντα αναγκαίο σε τέτοιες περιπτώσεις και που σχεδόν πάντα απουσιάζει, την τελευταία εικοσαετία, στην Ευρώπη: ηγεσία. Που να μπορεί να εμπνεύσει, να πείσει, να υπερβεί και να μην αφήσει τις καλές προθέσεις να γίνουν, με την πρώτη δυσκολία, παλιές προθέσεις. Το ρόλο αυτό, σήμερα, δεν μπορεί, εξ ιδιοσυγκρασίας αλλά και γιατί βρίσκεται σε αποδομή, να αναλάβει η Γερμανίδα Καγκελάριος- τον έπαιξε πάντως, ίσως και τον εξάντλησε, σε σχέση με το Ταμείο Ανάκαμψης. Η συνοχή λόγω πανδημίας δεν φαίνεται να είναι αρκετά "οραματική" για τα μέτρα ενός ήδη στραμμένου σε μια "νέα διεθνή τάξη" Γάλλου Προέδρου. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν έχει ούτε το βεληνεκές ούτε πρόσβαση στις ψυχές των πολιτών. Η φωνή -αγωνίας αλλά μαζί κι ενότητας- μπορεί να έρθει είτε από κάποιους "αντισυμβατικούς αντιλαϊκιστές" ηγέτες μικρότερων χωρών (υπάρχουν άραγε τέτοιοι;), είτε να είναι μια συλλογική "από τα κάτω" κραυγή που να ταράξει και να κινήσει. Οι ενδείξεις δεν είναι δυστυχώς καλές: ο εθνικισμός παίρνει το πάνω χέρι, το ηθικό ξαναπέφτει, το παράδειγμα της Ολλανδίας δείχνει ότι η "από τα κάτω κραυγή" μπορεί να οδηγήσει στην τύφλωση και όχι στην εγρήγορση: οι κοινωνίες κουράστηκαν και η έλλειψη ηγεσίας απειλεί να μετατρέψει την κούραση σε αγανάκτηση. 
Η Ευρώπη, όμως, καθώς και κόσμος της μετά-τον-Τραμπ εποχής, δεν έχει τα περιθώρια για νέο γύρο αδιέξοδης "αγανάκτησης". Πρέπει συνεπώς, και μάλιστα επειγόντως, από κάπου να ξανανάψει η σπίθα της συλλογικότητας, για να μη γκρεμιστούν ή αναποδογυρίσουν κοινά βήματα κρίσιμης σημασίας -σε σχέση και με την πανδημία και με το νέο πολιτικό πνεύμα που απαιτούν οι καιροί.