Φιλελεύθερος, 1/6/2018

Η μεγάλη πολιτική, θεσμική και κοινωνική περιπέτεια που περνάει η Ιταλία, δεν έχει ούτε «λύση», ούτε «διέξοδο». Έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα, η δημοκρατία μόνο ηττημένη μπορεί να βγει.

Η πολιτική –και κατεξοχήν η συνταγματική πολιτική- είναι εφαρμοσμένες τέχνες: εξελίσσονται όχι ερήμην των συνθηκών αλλά χάρις σε αυτές και εντός τους. Κάθε θεσμική συζήτηση, συνεπώς, καθώς και τα θεσμικά ερωτήματα που θα ακολουθήσουν, οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τις ιδιαιτερότητες της χώρας και της στιγμής, κυρίως δε τις ακόλουθες: α) ένα εκλογικό αποτέλεσμα με μεγάλη διάχυση της ψήφου και χωρίς καθαρό νικητή, β) μια εκ των υστέρων –είχε καθολικά αποκλειστεί κατά την προεκλογική εκστρατεία- σύμπραξη δύο κομμάτων, του Κινήματος 5 Αστέρων και της Λέγκας, που τίποτα δεν ενώνει, επί ενός προγράμματος που δεν είχε τεθεί υπόψη του λαού, γ) το σπόρο, εντός του προγράμματος αυτού και μέσα από δηλώσεις παραγόντων των δύο κομμάτων, άμεσης ή έμμεσης (μέσω μέτρων που αντιστρατεύονται κοινούς κανόνες) αμφισβήτησης του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Ιταλίας, ε) τις τυπικά (μπορεί, για παράδειγμα, να διαλύει τη Βουλή) αλλά και ουσιαστικά (όπως διαπλάστηκαν από την συνταγματική παράδοση πενήντα χρόνων) αυξημένες εγγυητικές αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας.  Σε αυτές τις αρμοδιότητες, και ιδίως στο άρθρο 92 του Συντάγματος που του δίνει τη δυνατότητα να «διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με βάση πρότασή του, τους Υπουργούς», στήριξε ο σημερινός Ιταλός Πρόεδρος την μη αποδοχή του προταθέντα, και θεωρούμενου «αντι-ευρωπαϊστή», Υπουργού Οικονομίας και έτσι «αποσύρθηκε» και η κατά τα άλλα εγκριθείσα κυβέρνηση.

Ιδού τώρα, με επαγωγικό τρόπο, ορισμένα ευρύτερα ερωτήματα που αφορούν τη λειτουργία της δημοκρατίας. Μπορεί, σε αντιπαραβολή με τα δικαστήρια και τον Τύπο, των οποίων εκ φύσεως ο ρόλος είναι «αντιστασιακός», ένας θεσμός της εκτελεστικής εξουσίας, όπως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, να λειτουργεί ως αντίβαρο άλλων αιρετών αρχών; Ως ποιο βαθμό μπορεί να «αντιστέκεται» ένα τέτοιο όργανο στη λαϊκή βούληση - έχει, δηλαδή, δικαίωμα ο Πρόεδρος να «σώσει» το λαό από το αποτέλεσμα της ψήφου του, ακόμα και αν θεωρεί το αποτέλεσμα αυτό καταστροφικό; Κι ακόμα κι αν νομικά θεωρηθεί ότι μπορεί να το κάνει, μήπως πολιτικά πέφτει στην παγίδα των δυνητικών αντιπάλων της δημοκρατίας, οι οποίοι –το κάνει ήδη η Λέγκα- από «αντισυστημικοί» εμφανίζονται ξαφνικά ως υπερασπιστές της λαϊκής κυριαρχίας;  

Ο φαύλος αυτός κύκλος –ενδυνάμωση λαϊκιστών, θεσμική αντίδραση που τους ενδυναμώνει κι άλλο, εκλογές που δεν μπορούν να δώσουν λύση αλλά που αποτελούν τη μόνη λύση- δεν απειλεί μόνο την Ιταλία αλλά ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Όχι γιατί κέρδισαν οι λαϊκιστές σε μια μεγάλη χώρα –ας θυμηθούμε πάλι τα γεγονότα: 5 Αστέρια και Λέγκα δεν πλειοψήφησαν, γιατί δεν κατέβηκαν μαζί- αλλά γιατί μια μεγάλη χώρα δεν μπορεί να κυβερνηθεί ούτε να βελτιώσει την κατάστασή της με τρόπο που θα υποδείξουν οι εκλεκτοί του λαού. Η δε Ευρώπη, που θα μπορούσε να είναι η λύση, αποτελεί ένα ακόμα πρόβλημα, αφού όχι μόνο δεν διαθέτει, αλλά και της απαγορεύεται να δημιουργήσει, εργαλεία υπέρβασης τέτοιων κρίσεων πολλαπλής νομιμοποίησης. Έτσι, μόνοι νικητές μάλλον θα είναι οι αντι-ευρωπαϊστές –με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους ασκούς ενός θυμωμένου με την ήπειρό μας Αιόλου.