TA NEA, 01/02/2020

Ένας μυστηριωδώς επιτυχημένος άνθρωπος, ο Κλάους Σβάμπ, δημιούργησε ένα λιγότερο μυστηριώδες αλλά ακόμα πιο επιτυχημένο δημόσιο γεγονός, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, γνωστό ως «Συνάντηση του Νταβός», με έναν ελάχιστα μυστηριώδη σκοπό: να σώσει το σύγχρονο καπιταλισμό. Μπορεί να σωθεί, όμως, και μάλιστα από αυτούς που τον εκμεταλλεύονται και τον λατρεύουν, ο σύγχρονος καπιταλισμός;

Ο Κλάους Σβάμπ, γεννημένος το 1938, είναι, με βάση το βιογραφικό του, ένας σύγχρονος Γερμανός Ντα Βίντσι των θετικών επιστημών: διδάκτωρ Οικονομικών και μηχανικής, με μάστερ Δημόσιας Διοίκησης από το Χάρβαρντ, καθηγητής επιχειρηματικής πολιτικής για 30 χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, με καμία εικοσαριά τιμής ένεκεν τίτλους, πτυχία και διακρίσεις από πανεπιστήμια και οργανισμούς ανά τον κόσμο, κατά καιρούς μέλος Επιτροπών του ΟΗΕ και της λέσχης Μπίλντερμπεργκ, συγγραφέας πολλών, ιδίως σχετικών με την κατάσταση του κόσμου και την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, βιβλίων, συνήθως γραμμένων σε συνεργασία με άλλα πρόσωπα. Το 1971, μετά τα πτυχία, με λίγα βιβλία και πριν τις πολλές διακρίσεις, ίδρυσε το Φόρουμ Ευρωπαϊκού Μάνατζμεντ, που μετασχηματίστηκε, ή μάλλον αναβαθμίστηκε, το 1987, σε Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Από το 1971 ως πριν από λίγες μέρες, άρα 50 μέχρις στιγμής φορές, οι εργασίες του Φόρουμ έλαβαν χώρα στο αλπικό χωριό Νταβός της Ελβετίας, με παρουσία, κατόπιν ειδικής προσκλήσεως, πολιτικών ηγετών και επιχειρηματιών, που έρχονται να μιλήσουν, να ακούσουν και ιδίως να παραστούν. Οι συναντήσεις του Νταβός δεν είναι μονάχα, ούτε καν κυρίως, κοσμικά γεγονότα. Η εξαρχής φιλοδοξία του κυρίου Σβάμπ ήταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, να «βελτιώσει την κατάσταση του κόσμου» και, αν δεν πέτυχε αυτό ακριβώς, πέτυχε πάντως στο Νταβός να έρχονται όσοι επηρεάζουν την κατάσταση του κόσμου. Μεγάλοι και λιγότερο μεγάλοι, από μεγάλες και λιγότερο μεγάλες χώρες: στο Νταβός ήταν, το 2010, που ο τότε Έλληνας Πρωθυπουργός συνειδητοποίησε, κυνηγημένος από ορδές δημοσιογράφων, ότι κάτι πολύ σοβαρό γινόταν με την ελληνική οικονομία.

Η προσωπική γοητεία του κυρίου Σβαμπ, που είναι επίσης, όπως βεβαιώνουν όσοι τον γνωρίζουν, σπουδαίος χορευτής και σκιέρ, καθώς και η πολύ ενδιαφέρουσα, αν και ελαφρώς μεσιανική, στόχευση της πρωτοβουλίας του, συνέβαλαν στην παγκόσμια επιτυχία όχι μόνο της Συνάντησης του Νταβός αλλά και των ιδεών του Νταβός. Ιδέες που, πρέπει να το πούμε, δεν ήταν πάντα, ή τουλάχιστον δεν παρουσιάζονταν πάντα, εντελώς «μέινστριμ». Φέτος, για παράδειγμα, πριν από τη διοργάνωση του συνεδρίου, το οποίο αποτελεί μια πολυεθνική από μόνο του, ο κύριος Σβαμπ και οι συνεργάτες του φρόντισαν να προϊδεάσουν την παγκόσμια πολιτική και οικονομική κοινότητα για δυο αλληλοσυμπληρούμενους στόχους, που βρήκαν θέση στο ετήσιο «Μανιφέστο» τους (είπαμε, βασικό χαρακτηριστικό του Νταβός δεν είναι οι χαμηλοί τόνοι): ένας «καλύτερος καπιταλισμός», στηριγμένος στους συμ-μετόχους/κοινωνικούς εταίρους (stakeholders) και όχι μόνο στους μετόχους/έχοντες εταιρικό συμφέρον (shareholders), και μια πολύ πιο φιλική προς το περιβάλλον επιχειρηματικότητα, επηρεασμένη από την κλιματική αλλαγή αλλά και από το «φαινόμενο Γκρέτα» (που φυσικά, και το φαινόμενο και το πρόσωπο, ήταν καλεσμένα και πρωταγωνίστησαν στο φετινό Νταβός).

Από μια άποψη, η ανάδειξη αυτών των προτεραιοτήτων, και μάλιστα εντός έδρας, συνιστούν κοινωνική υπηρεσία διόλου ευκαταφρόνητη προς όσους υποκείμεθα στους κανόνες του καπιταλισμού, δηλαδή προς σύμπασα την ανθρωπότητα (μηδέ της Κούβας πλέον εξαιρουμένης). Ένας πιο «ανθρώπινος», με περισσότερη κοινωνική και περιβαλλοντική ευαισθησία καπιταλισμός δεν είναι άραγε καλύτερος από τον σημερινό, ελαφρώς άναρχο και σφοδρώς άνισο, καπιταλισμό; Για τη σωστή απάντηση δεν χρειάζονται οι φιλολογικές ικανότητες ενός νομπελίστα σαν τον Ανατόλ Φρανς, σύμφωνα με τον οποίο αυτοί που κοιμούνται στις όχθες του Σηκουάνα βρίσκονται σε χειρότερη θέση από αυτούς που κοιμούνται στα μαλακά κρεβάτια τους. Η ορθή απάντηση είναι –το μαντέψατε- «ναι», αλλά η ορθή ερώτηση θα έπρεπε να ήταν άλλη: «αξίζει να σωθεί με αλώβητα τα χαρακτηριστικά του ο σημερινός καπιταλισμός» και, συμπληρωματικά, «είναι συμβατός ένας τέτοιος καπιταλισμός με τη Δημοκρατία;». Αυτά τα ερωτήματα δεν τέθηκαν, από ό,τι ξέρω στο Νταβός, αλλά δεν σημαίνει ότι, έστω και με λίγο μικρότερη απήχηση, δεν αξίζει να τεθούν εδώ.

Οι βασικές και αποδεδειγμένες παθογένειες του σύγχρονου –χρηματο-οικονομικού περισσότερο παρά παραγωγικού, τεχνολογικού σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι «ανθρωποκεντρικού»- καπιταλισμού είναι, ελαφρώς σχηματικά, ότι α) προκαλεί τη βία, αφήνοντας εκτός παιχνιδιού μεγάλες μάζες και πολλές κοινωνικές κατηγορίες και μοιράζοντας, ακόμα και στους εντός παιχνιδιού, πολύ άνισα τους καρπούς της όποιας προσπάθειας τους, β) τόσο τα εργαλεία του (μέτρηση ΑΕΠ, ανάπτυξης/ύφεσης, ρόλος πληθωρισμού και κεντρικών τραπεζών), όσο και οι στόχοι του (που αφήνουν εκτός την αξία της εργασίας, την ποιότητα ζωής και το επίπεδο δημοκρατίας), είναι ξεπερασμένοι και γ) το χειρότερο για τους υποστηρικτές του, είναι μη αποτελεσματικός: η αυτό-ρύθμιση δεν λειτουργεί, η «παγκοσμιοποίηση» αμφισβητείται ακόμα και από αυτούς των οποίων τις συνθήκες βελτίωσε («τρίτος κόσμος»), η δημοκρατία βάλλεται και υπονομεύεται, σε βάρος όχι μόνο των πολιτών αλλά και της προς διαμοιρασμό «πίτας». Δεν τα λες και μικρά ή επιφανειακά προβλήματα. Με αυτά τα δεδομένα, είναι θεμιτό να αναρωτηθούμε αν η «λύση» μπορεί να βρεθεί με εργαλεία και διαδικασίες τύπου Νταβός.

Η συνειδητοποίηση και εξάπλωση της ιδέας ότι μια επιχείρηση, με βασικό κίνητρο όχι τη φιλανθρωπία αλλά τη μεγιστοποίηση των κερδών της, πρέπει να θέτει και κοινωνικά κριτήρια και στόχους, και ότι πρώτος ανάμεσα σε αυτούς είναι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, χωρίς την οποία δεν θα υπάρχει όχι μόνο καπιταλισμός αλλά ούτε καν κόσμος (όπως είπε κάποιος συμμετέχων στο φετινό Νταβός δευτερόλεπτα πριν αποχωρήσει με το ιδιωτικό τζετ του), κάθε άλλο παρά άχρηστες είναι. Όμως αυτό που έχει σημασία είναι το βήμα παραπάνω, ή μάλλον το βήμα της πράξης: ποιο παραγωγικό μοντέλο, με τι τρόπο επίτευξη παγκόσμιων συνεργειών (στην εποχή του Τραμπ, που ήταν, φυσικά, επίσης παρών στο Νταβός και υπερασπίστηκε σθεναρά τις συνέργειες με τον εαυτό του), ποιες είναι οι πρώτες ανισότητες που χρειάζεται να καταπολεμηθούν και ποια τα νέα εργαλεία που είναι ανάγκη να εφευρεθούν –και πολλά άλλα τέτοια στην ίδια κατεύθυνση.
Το Νταβός των ευχολογίων δεν κάνει κακό. Όμως το Νταβός που δεν συζητά (συζητά το αρνί για το Πάσχα;) τους μισθούς των επιχειρηματιών, τη δικαιότερη φορολόγηση των κερδών και την εξάλειψη των φορολογικών παραδείσων, τα μονοπώλια των μεγάλων τεχνολογικών εταιριών, τη δημιουργία ισχυρότερων ρυθμιστικών οργάνων, την ενίσχυση –όχι μόνο με χρήματα- της δημοκρατίας παντού, τη συμβολή στην παιδεία και την ενημέρωση, αυτό το Νταβός σκιάζει αντί να φωτίζει.